De boeken van Bergsma

​Een jaar of vijf geleden erfden we alle boeken van mevrouw Bergsma: een vriendelijke, geëngageerde en erudiete dame. Ze was gehecht aan haar verfijnde literatuurverzameling, maar ze was oud, voelde haar einde naderen en even langzaam als onafwendbaar moest ze afstand nemen van alles. In haar laatste appartementje was plek voor één propvolle boekenkast. De rest van haar levenswerk logeerde zo lang bij haar schoonzoon.

Toen mijn vrouw thuiskwam met het nieuws over de lieve, mooie, maar ook ongebruikelijke en vooral omvangrijke erfenis voelden we ons vereerd en een beetje overvallen. We hadden namelijk helemaal geen plaats. Al jaren stonden er dozen vol goede voornemens tussen de muizen in onze kelder ('voor later'), en ook het leesvoer dat om obscure redenen wél was toegelaten tot de boekenkasten moest hoognodig worden gezift (lees: moeizame onderhandelingen). Onze eigen twee collecties hadden we in ons eerste huis blijkbaar te naïef, plompverloren of confrontatiemijdend in elkaar geschoven. Daar waren de kasten het roerend mee eens, met hun doorgezakte gaatjes, omdat ze nu eenmaal niet waren gemaakt voor dubbele rijen boeken (al pasten die er makkelijk in). Bovendien wilden we een plank voor de meesterwerken waarmee we onze toekomstige kinderschaar zouden overvoeren. Nee, we waren niet bepaald ingesteld op een kwantitatieve uitbreiding van de huisbibliotheek.

Maar het was een mooie herinnering aan een mooi mens en trouwens: was kwaliteit uiteindelijk niet ons doel? Dat mevrouw Bergsma smaak had, wisten we, vooral uit haar verhalen. Oké, als we in haar laatste maanden op de koffie kwamen, waagde ik soms een steelse blik  op die ene overgebleven kast, gewoon voor een indruk (al voelde ik me daarbij al een halve lijkenpikker), maar de verhuizing naar de zorgflat was halsoverkop verlopen en hij stond er misschien puur voor de symboliek. Al geldt dat natuurlijk voor het gros van de boekenkasten op aarde. Aan de ruggen zag ik dat ze de werkjes wel degelijk had gelezen. Desalniettemin kregen we nog steeds geen concreet idee van de literaire weelde die ons misschien te wachten stond.

 Het was mijn eerste crematie en de herinneringen stroomden rijkelijk. De klik was ontstaan tijdens de thuiszorgbaan van Rozanne, destijds nog mijn vriendin. Af en toe namen de Bergsma's ons mee uit eten, 'gewoon voor de gezelligheid, jongens' en dan was ik even in een andere wereld, van feministische actievoerders en vrijzinnige idealisten uit de begindagen van D66. Spontaan wenste ik soms dat ik erbij was geweest, terwijl mijn eigen beschermde jeugd er zo'n beetje diametraal tegenover stond, of misschien kwam het wel half daardoor. Ook haar zoon was bij de crematie, veel minder aanspreekbaar dan tijdens de etentjes, en toen was hij al behoorlijk ziek: of hij zijn moeder zou overleven was nog maar de vraag. Pisnijdig kon hij worden op zijn MS, schijnbaar uit het niets, want hij hield je doorgaans kettingrokend maar geanimeerd aan de praat. De andere zoon was al veel eerder overleden. Van kleinkinderen was het nooit gekomen.

Een paar weken na de uitvaart ontvingen we een uitnodiging van de executeur-testamentair (de schoonzoon). De man ontving ons hartelijk, voelde ons ruimteprobleem al aan en stelde discreet voor ons een eerbiedig doosje boeken te laten uitkiezen. In ganzenpas volgden we hem naar de lange gang vol tijdelijke BILLY's, consciëntieus en geduldig gevuld voor ons leesplezier en onze verheffing. Sommige ruggen vertoonden duidelijk de sporen van decennia zonlicht, sigarettenrook en lezersvingers. Aan andere zag je dat ze de boekenmarkt zo lang mogelijk had bijgehouden. Het voelde een beetje als heiligschennis om kritisch en kieskeurig een afweging te maken, al kregen we nadrukkelijk de tijd. We lieten ons maar leiden door onze intuïtie en zo raakte de doos uiteindelijk vol. Bij het gesprek achteraf hoorden we dat ze ons ook een lief bedragje had nagelaten en dat besteedden we uit piëteit aan kunst, ter nagedachtenis aan deze bijzondere vrouw.

Van tijd tot tijd pak ik eens een Bergsma van de stapel, bewonder ik het ex libris en begin ik te lezen. Het begon met The Life and Times of Michael K van J.M. Coetzee: die las ik op een strandje aan het Comomeer. Zo krijgen de boeken van Bergsma een heel nieuw leven met nieuwe herinneringen. Ik ben van plan haar erfenis wat structureler te gaan doorwerken. Misschien begin ik gewoon met Michael K. Of met 1599: A Year in the Life of William Shakespeare van literatuurprofessor James Shapiro. Of toch met Gilead van erkend topper Marilynne Robinson. Want die liggen nu allebei op mijn veel te krappe nachtkastje. Al geldt dat kleine euvel natuurlijk voor het gros van de nachtkastjes op Gods gebroken aarde.

---