Recensie: De woongroep – Franca Treur

Haar droomdebuut Dorsvloer vol confetti sloeg in 2009 meer dan één plank raak, want het werd een bestseller en Franca Treur was zo'n beetje de eerste die literair het geloof vaarwel zei zonder veel gefrustreerd misbaar. Bildungsromans over refogeloofsverlies: het leken fossielen uit de tijd van Jan Wolkers (1925) en Maarten 't Hart (1944), totdat Treur (1979) een nieuwe toon aansloeg. Zij portretteerde het refogeloof intiem en beeldend (net als bijvoorbeeld Maarten van der Graaff in Wormen en engelen, maar dan dromerig). Deel twee van Treur bleek in 2014 niet het gedroomde volgende hoogtepunt van haar oeuvre (het gevreesde lot van veel bestsellerauteurs), zoals bekend. Maar ja, alles wat een BN-er aanraakt verandert toch een beetje in op zijn minst  klatergoud, dus toen mijn vader dit weekend ineens De Woongroep had, kon ik de verleiding niet weerstaan. Was het echt zo'n wangedrocht of valt het zes jaar na dato heus wel mee? Want dat mevrouw Treur iets kan, weten we, en dat uitgevers streng zijn, weten we ook.

Paradijs op aarde
Franca zet de toon met een zwaar motto. 'Een tiende van de mensheid zal recht op een persoonlijkheid hebben en onbeperkte autoriteit uitoefenen over de andere negen tienden. Die zullen hun persoonlijkheid verliezen en als een kudde worden; gedwongen tot passieve gehoorzaamheid zullen ze worden teruggevoerd naar de eerste onschuld en zogezegd naar het oorspronkelijke paradijs, waar ze overigens wel zullen moeten werken. – Citaat uit Boze geesten van Fjodor Dostojevski zoals Elenoor het aantrof in De mens in opstand van Albert Camus.' Ze schept voorwaar geen lage verwachtingen, behalve van de werkelijkheid. Zie je wel: Dostojevski en Camus zeiden het ook.

Droomprins Erik
Wij verwende romanlezers zijn dan misschien geen lijfeigene onder tsaar Nicolaas I, we zijn dat wel degelijk onder de roede van tsaar Abraham Maslow en we gaan dagelijks gebukt onder onze vele behoeften. Ook de genoemde Elenoor (de 'ik' uit het verhaal) is toevallig op zoek naar een aards paradijs, een ontsnapping aan de tredmolen van het leven, op slag van samenwonen en kinderen krijgen. In Dorsvloer zit dat gewicht ook wel, maar moet je het zoeken. Hier lees je 'Gezellig met z'n vieren aan tafel. Je zou dit best geluk kunnen noemen. In elk geval geluk-light.' Mooi gevonden. Maar: dat zegt de expliciet onzekere Elenoor over de vrienden van haar vriend, droomprins Erik. Laten we het een wilsbesluit noemen.

---

Eens een refo
Wat ook snel opvalt: Elenoor zet zich van begin tot eind opvallend af tegen een zekere Katelijne. Katelijne is een oud-klasgenoot van haar vriend, en ze is Elenoors voorganger binnen de woongroep. Maar Katelijne, dat was toch de hoofdpersoon uit Dorsvloer? Elenoor, de nieuwe Katelijne, tegen wil en dank. Misschien neemt Treur zo afscheid van de naïviteit, of het idealisme, of de refothematiek? Want er zit een christelijke dokter/ouderling in De Woongroep, die Elenoor zich nadrukkelijk niet herinnert, en dat is het qua geloof. Als een paal boven water staat intussen wel dat je nu eenmaal ook gewoon je eigen gesublimeerde refojeugd blijft: Hoor nu mijn stem heette deel drie (2017). Psalmberijming (1773) all over.

Onveilig gehecht
Een boek dat alleen maar goed afloopt is saai en graag lees ik over de lelijkheid van het leven, bij voorkeur ingebed in een interessante tijd en plaats, zelfs al doen de personages feitelijk niets. Want het bestaan schuurt tot bloedens toe en dat moeten we erkennen (al erken ik tegelijk best graag de sublieme schoonheid die er absurd pal naast staat, ook gewoon in de vorm van het dagelijkse burgermansleventje). Mislukte gezinnen zijn vaak een rijke bron voor fictie (en weltschmerz), maar dat zure huwelijk tussen haar paps en mams, en opa en oma, en zo nog wat familie, spelen feitelijk geen rol in het verhaal. Nou ja, Erik en zijn Elenoor gaan ook hard die kant op.

Cognitieve dissonantie
'Erik vertelt me dat de holocaustontkenning begonnen is bij Heinrich Himmler, die al in 1942 de massagraven in Oost-Europa liet opgraven om de slachtoffers van de Einsatzgruppen in brand te steken. Je kunt dus stellen de SS-top heel goed wist dat het niet deugde wat ze deden, ook al geloofden ze nog zo hard in hun eigen ideaal.'Misschien gaat De woongroep wel over de vele verschijningsvormen van cognitieve dissonantie (zoals hypocrisie, en kokerdenken: alleen horen en zien wat al in je straatje past). Dat verklaart in elk geval het impliciet beleden cynisme.

Ouders van Nu
Na afloop van het lezen voelde ik de kater. Niet die van de leegte na een goede afloop, maar ik denk die van de passiviteit, hoe Elenoor hulpeloos het leven in rommelt. Het boek is dan misschien een kritiek op de maakbaarheid, maar helemaal ons brein zijn we nou ook weer niet. En niet alle intermenselijke relaties zijn disfunctionele hoopjes compromis. Het is denk ik gewoon te veel van het goede, en niet zo goede. In een roman lees ik toch graag over de grotere misère. Voor het kleine grote leed dat de ratrace heet, lees ik de Ouders van Nu wel. Oké, niet. Dan toch liever dit boek: de literaire Ouders van Nu.

---

Andere recensies

• Treur over Treur
  in Trouw (18 januari 2014)
• Literatuur en de kwestie Treur
  in De Groene Amsterdammer (14 februari 2014)
  

Boekgegevens

• De woongroep, Franca Treur
  ​Uitgeverij Prometheus | december 2013 | 338 blz.