Jaap Slingerland Utrecht
  • Jaap Slingerland
  • CV
  • Portfolio
  • Boekrecensies
  • Verzinning
    • Proza >
      • Coverbandje
      • Patina
      • Erasmus in Salzburg
      • Nu het nog kan
      • Dit is dan mijn lichaam
      • Robert Capa
      • Alles onder controle
      • Onder ons
    • Poëzie >
      • Dooi
      • Senryu
      • Moïra
      • Geen enkele gelijkenis
      • Wanderlust
      • Trilogie: verleiding
      • Paradox 84
    • Reflectie >
      • For the Fires of Love and Sulfur
      • 's Vertalers ik
      • Requiem 23-25 april 1990
      • Waterkracht
      • Zorgeloos leven
      • Carpe diem
      • Brandstof
      • Zelfverbetering
      • Lamentation of the Apostle Judas Thomas Didymus
      • Hemellicht
      • Feestweek
      • Beroepsdeformatie
      • close harmony
      • et in terra pax
      • De val van Icarus
    • Beeld >
      • Alice Nearing
  • Contact
  • English

Boekrecensies

Meer dan analytisch

Recensie: De woongroep – Franca Treur

2/7/2020

0 Opmerkingen

 
Recensie De Woongroep Franca Treur Jaap Slingerland

Haar droomdebuut Dorsvloer vol confetti sloeg in 2009 meer dan één plank raak, want het werd een bestseller en Franca Treur was zo'n beetje de eerste die literair het geloof vaarwel zei zonder veel gefrustreerd misbaar. Bildungsromans over refogeloofsverlies: het leken fossielen uit de tijd van Jan Wolkers (1925) en Maarten 't Hart (1944), totdat Treur (1979) een nieuwe toon aansloeg. Zij portretteerde het refogeloof intiem en beeldend (net als bijvoorbeeld Maarten van der Graaff in Wormen en engelen, maar dan dromerig). Deel twee van Treur bleek in 2014 niet het gedroomde volgende hoogtepunt van haar oeuvre (het gevreesde lot van veel bestsellerauteurs), zoals bekend. Maar ja, alles wat een BN-er aanraakt verandert toch een beetje in op zijn minst  klatergoud, dus toen mijn vader dit weekend ineens De Woongroep had, kon ik de verleiding niet weerstaan. Was het echt zo'n wangedrocht of valt het zes jaar na dato heus wel mee? Want dat mevrouw Treur iets kan, weten we, en dat uitgevers streng zijn, weten we ook.

Paradijs op aarde
Franca zet de toon met een zwaar motto. 'Een tiende van de mensheid zal recht op een persoonlijkheid hebben en onbeperkte autoriteit uitoefenen over de andere negen tienden. Die zullen hun persoonlijkheid verliezen en als een kudde worden; gedwongen tot passieve gehoorzaamheid zullen ze worden teruggevoerd naar de eerste onschuld en zogezegd naar het oorspronkelijke paradijs, waar ze overigens wel zullen moeten werken. – Citaat uit Boze geesten van Fjodor Dostojevski zoals Elenoor het aantrof in De mens in opstand van Albert Camus.' Ze schept voorwaar geen lage verwachtingen, behalve van de werkelijkheid. Zie je wel: Dostojevski en Camus zeiden het ook.

Droomprins Erik
Wij verwende romanlezers zijn dan misschien geen lijfeigene onder tsaar Nicolaas I, we zijn dat wel degelijk onder de roede van tsaar Abraham Maslow en we gaan dagelijks gebukt onder onze vele behoeften. Ook de genoemde Elenoor (de 'ik' uit het verhaal) is toevallig op zoek naar een aards paradijs, een ontsnapping aan de tredmolen van het leven, op slag van samenwonen en kinderen krijgen. In Dorsvloer zit dat gewicht ook wel, maar moet je het zoeken. Hier lees je 'Gezellig met z'n vieren aan tafel. Je zou dit best geluk kunnen noemen. In elk geval geluk-light.' Mooi gevonden. Maar: dat zegt de expliciet onzekere Elenoor over de vrienden van haar vriend, droomprins Erik. Laten we het een wilsbesluit noemen.

Eens een refo
Wat ook snel opvalt: Elenoor zet zich van begin tot eind opvallend af tegen een zekere Katelijne. Katelijne is een oud-klasgenoot van haar vriend, en ze is Elenoors voorganger binnen de woongroep. Maar Katelijne, dat was toch de hoofdpersoon uit Dorsvloer? Elenoor, de nieuwe Katelijne, tegen wil en dank. Misschien neemt Treur zo afscheid van de naïviteit, of het idealisme, of de refothematiek? Want er zit een christelijke dokter/ouderling in De Woongroep, die Elenoor zich nadrukkelijk niet herinnert, en dat is het qua geloof. Als een paal boven water staat intussen wel dat je nu eenmaal ook gewoon je eigen gesublimeerde refojeugd blijft: Hoor nu mijn stem heette deel drie (2017). Psalmberijming (1773) all over.

Onveilig gehecht
Een boek dat alleen maar goed afloopt is saai en graag lees ik over de lelijkheid van het leven, bij voorkeur ingebed in een interessante tijd en plaats, zelfs al doen de personages feitelijk niets. Want het bestaan schuurt tot bloedens toe en dat moeten we erkennen (al erken ik tegelijk best graag de sublieme schoonheid die er absurd pal naast staat, ook gewoon in de vorm van het dagelijkse burgermansleventje). Mislukte gezinnen zijn vaak een rijke bron voor fictie (en weltschmerz), maar dat zure huwelijk tussen haar paps en mams, en opa en oma, en zo nog wat familie, spelen feitelijk geen rol in het verhaal. Nou ja, Erik en zijn Elenoor gaan ook hard die kant op.

Cognitieve dissonantie
'Erik vertelt me dat de holocaustontkenning begonnen is bij Heinrich Himmler, die al in 1942 de massagraven in Oost-Europa liet opgraven om de slachtoffers van de Einsatzgruppen in brand te steken. Je kunt dus stellen de SS-top heel goed wist dat het niet deugde wat ze deden, ook al geloofden ze nog zo hard in hun eigen ideaal.'Misschien gaat De woongroep wel over de vele verschijningsvormen van cognitieve dissonantie (zoals hypocrisie, en kokerdenken: alleen horen en zien wat al in je straatje past). Dat verklaart in elk geval het impliciet beleden cynisme.

Ouders van Nu
Na afloop van het lezen voelde ik de kater. Niet die van de leegte na een goede afloop, maar ik denk die van de passiviteit, hoe Elenoor hulpeloos het leven in rommelt. Het boek is dan misschien een kritiek op de maakbaarheid, maar helemaal ons brein zijn we nou ook weer niet. En niet alle intermenselijke relaties zijn disfunctionele hoopjes compromis. Het is denk ik gewoon te veel van het goede, en niet zo goede. In een roman lees ik toch graag over de grotere misère. Voor het kleine grote leed dat de ratrace heet, lees ik de Ouders van Nu wel. Oké, niet. Dan toch liever dit boek: de literaire Ouders van Nu.

Andere recensies
  • Treur over Treur
    in Trouw (18 januari 2014)
  • Literatuur en de kwestie Treur
    in De Groene Amsterdammer (14 februari 2014)

Boekgegevens
  • De woongroep, Franca Treur
    ​Uitgeverij Prometheus | december 2013 | 338 blz.
Boekrecensie Franca Treur De woongroep Jaap Slingerland
0 Opmerkingen

Serie: de boeken van Bergsma

9/6/2020

0 Opmerkingen

 
​Een jaar of vijf geleden erfden we alle boeken van mevrouw Bergsma: een vriendelijke, geëngageerde en erudiete dame. Ze was gehecht aan haar verfijnde literatuurverzameling, maar ze was oud, voelde haar einde naderen en even langzaam als onafwendbaar moest ze afstand nemen van alles. In haar laatste appartementje was plek voor één propvolle boekenkast. De rest van haar levenswerk logeerde zo lang bij haar schoonzoon.
Jaap Slingerland boekrecensies
Toen mijn vrouw thuiskwam met het nieuws over de lieve, mooie, maar ook ongebruikelijke en vooral omvangrijke erfenis voelden we ons vereerd en een beetje overvallen. We hadden namelijk helemaal geen plaats. Al jaren stonden er dozen vol goede voornemens tussen de muizen in onze kelder ('voor later'), en ook het leesvoer dat om obscure redenen wél was toegelaten tot de boekenkasten moest hoognodig worden gezift (lees: moeizame onderhandelingen). Onze eigen twee collecties hadden we in ons eerste huis blijkbaar te naïef, plompverloren of confrontatiemijdend in elkaar geschoven. Daar waren de kasten het roerend mee eens, met hun doorgezakte gaatjes, omdat ze nu eenmaal niet waren gemaakt voor dubbele rijen boeken (al pasten die er makkelijk in). Bovendien wilden we een plank voor de meesterwerken waarmee we onze toekomstige kinderschaar zouden overvoeren. Nee, we waren niet bepaald ingesteld op een kwantitatieve uitbreiding van de huisbibliotheek.

Maar het was een mooie herinnering aan een mooi mens en trouwens: was kwaliteit uiteindelijk niet ons doel? Dat mevrouw Bergsma smaak had, wisten we, vooral uit haar verhalen. Oké, als we in haar laatste maanden op de koffie kwamen, waagde ik soms een steelse blik  op die ene overgebleven kast, gewoon voor een indruk (al voelde ik me daarbij al een halve lijkenpikker), maar de verhuizing naar de zorgflat was halsoverkop verlopen en hij stond er misschien puur voor de symboliek. Al geldt dat natuurlijk voor het gros van de boekenkasten op aarde. Aan de ruggen zag ik dat ze de werkjes wel degelijk had gelezen. Desalniettemin kregen we nog steeds geen concreet idee van de literaire weelde die ons misschien te wachten stond.
 Het was mijn eerste crematie en de herinneringen stroomden rijkelijk. De klik was ontstaan tijdens de thuiszorgbaan van Rozanne, destijds nog mijn vriendin. Af en toe namen de Bergsma's ons mee uit eten, 'gewoon voor de gezelligheid, jongens' en dan was ik even in een andere wereld, van feministische actievoerders en vrijzinnige idealisten uit de begindagen van D66. Spontaan wenste ik soms dat ik erbij was geweest, terwijl mijn eigen beschermde jeugd er zo'n beetje diametraal tegenover stond, of misschien kwam het wel half daardoor. Ook haar zoon was bij de crematie, veel minder aanspreekbaar dan tijdens de etentjes, en toen was hij al behoorlijk ziek: of hij zijn moeder zou overleven was nog maar de vraag. Pisnijdig kon hij worden op zijn MS, schijnbaar uit het niets, want hij hield je doorgaans kettingrokend maar geanimeerd aan de praat. De andere zoon was al veel eerder overleden. Van kleinkinderen was het nooit gekomen.

Een paar weken na de uitvaart ontvingen we een uitnodiging van de executeur-testamentair (de schoonzoon). De man ontving ons hartelijk, voelde ons ruimteprobleem al aan en stelde discreet voor ons een eerbiedig doosje boeken te laten uitkiezen. In ganzenpas volgden we hem naar de lange gang vol tijdelijke BILLY's, consciëntieus en geduldig gevuld voor ons leesplezier en onze verheffing. Sommige ruggen vertoonden duidelijk de sporen van decennia zonlicht, sigarettenrook en lezersvingers. Aan andere zag je dat ze de boekenmarkt zo lang mogelijk had bijgehouden. Het voelde een beetje als heiligschennis om kritisch en kieskeurig een afweging te maken, al kregen we nadrukkelijk de tijd. We lieten ons maar leiden door onze intuïtie en zo raakte de doos uiteindelijk vol. Bij het gesprek achteraf hoorden we dat ze ons ook een lief bedragje had nagelaten en dat besteedden we uit piëteit aan kunst, ter nagedachtenis aan deze bijzondere vrouw.

Van tijd tot tijd pak ik eens een Bergsma van de stapel, bewonder ik het ex libris en begin ik te lezen. Het begon met 
The Life and Times of Michael K van J.M. Coetzee: die las ik op een strandje aan het Comomeer. Zo krijgen de boeken van Bergsma een heel nieuw leven met nieuwe herinneringen. Ik ben van plan haar erfenis wat structureler te gaan doorwerken en die boeken in dit blog te bespreken. Om meer mensen enthousiast te maken over de smaak van mevrouw Margot Bergsma. Misschien begin ik gewoon met Michael K. Of met 1599: A Year in the Life of William Shakespeare van literatuurprofessor James Shapiro. Of toch met Gilead van erkend topper Marilynne Robinson. Want die liggen nu allebei op mijn veel te krappe nachtkastje. Al geldt dat kleine euvel natuurlijk voor het gros van de nachtkastjes op Gods gebroken aarde.
WordFlat boekrecensies

0 Opmerkingen
<<Vorige

    Jaap de lezer

    Door de literatuurvakken bij Engels ging ik eindelijk weer van boeken houden: als kleuter en kind hing ik urenlang ondersteboven lezend op de bank. Een paar jaar later werd ik boekvertaler, kreeg ik zitvlees en wat meer inzicht.
    Af en toe schrijf ik zelf iets.
    ​Hier schrijf ik over schrijvers die me inspireren.

    Recensie of analyse

    Vraag je: 'Waar ging het over?' dan kun je het verhaal samenvatten ('een jonge man en vrouw ontmoeten elkaar toevallig, worden smoorverliefd en kunnen toch niet samen blijven'). Je kunt het ook te lijf gaan met je levensvragen ('Wat zegt dit verhaal over mijn liefde en vergankelijkheid?'). Of  het onder handen nemen met al je gereedschap en poeha in een manmoedige poging het klein te krijgen ('Before Sunrise is een nineties indie budgetfilm, Linklater heeft dit en dat oeuvre, deel van een bijzondere trilogie, fascinerende dialoogfilm, wat is dat toch met Franse studentes, ad infitum). Goede literatuur verdient al die verschillende benaderingen. 'Lees maar, er staat niet wat er staat' (Nijhoff, Awater).
    En zo onderbouw je dan hopelijk je mening over de kwaliteit van het boek (of die ene Netflix-productie).

    Archieven

    Juli 2020
    Juni 2020

    Categorieën

    Alles
    2010-2015
    2015-2019
    2020
    Bergsma
    Christelijk
    Ex Refo's
    Fictie
    Franca Treur
    James Shapiro
    J.M. Coetzee
    Liesbeth Goedbloed
    Marilynne Robinson
    Nederlandse Auteur
    Non-fictie

    RSS-feed

  • Jaap Slingerland
  • CV
  • Portfolio
  • Boekrecensies
  • Verzinning
    • Proza >
      • Coverbandje
      • Patina
      • Erasmus in Salzburg
      • Nu het nog kan
      • Dit is dan mijn lichaam
      • Robert Capa
      • Alles onder controle
      • Onder ons
    • Poëzie >
      • Dooi
      • Senryu
      • Moïra
      • Geen enkele gelijkenis
      • Wanderlust
      • Trilogie: verleiding
      • Paradox 84
    • Reflectie >
      • For the Fires of Love and Sulfur
      • 's Vertalers ik
      • Requiem 23-25 april 1990
      • Waterkracht
      • Zorgeloos leven
      • Carpe diem
      • Brandstof
      • Zelfverbetering
      • Lamentation of the Apostle Judas Thomas Didymus
      • Hemellicht
      • Feestweek
      • Beroepsdeformatie
      • close harmony
      • et in terra pax
      • De val van Icarus
    • Beeld >
      • Alice Nearing
  • Contact
  • English